W okresie Bożego Narodzenia, a szczególnie w wieczór wigilijny radują serca Polaków, pogłębiają więź rodzinną i narodową. Nazwa "kolęda" pochodzi do łacińskiego słowa calendae, co oznaczało „pierwszy dzień miesiąca”, wywodzącą się z obchodów rzymskich kalend styczniowych związanych ze świętami ku czci odradzającego się słońca i wydłużania się dnia. Z ową kalendą styczniową wiązał się zwyczaj składania sobie nawzajem darów i życzeń. Dlatego też na początku nazwa "kolęda" oznaczała pieśń noworoczną, w której zawarte były życzenia pomyślności i urodzaju na nowy rok. Chwaliła gospodarza i jego rodzinę oraz dziękowała za otrzymane dary. Przebierańcy w okresie od Bożego Narodzenia do Trzech Króli odwiedzali domy, często przebrani za tury, jelenie, wilki, konie, kobiety, śpiewali pieśni zwane godowymi (starosłowiański god - czas, rok). W rozwoju kolędy - bożonarodzeniowej pieśni religijnej, znaczącą rolę odegrali przybyli w 1237 r. do Polski franciszkanie, szczególnie pielęgnujący kult żłóbka. Przygotowywane przez zakonników jasełka od początku przyciągały wiernych, którzy z biegiem czasu zaczęli w nich czynnie uczestniczyć. Bardzo charakterystyczny był zwyczaj kołysania figurki Dzieciątka, któremu towarzyszyły śpiewy. Najwcześniejsze zapisy kolęd w języku polskim (9 utworów) jeszcze bez muzyki pochodzą z I połowy XV w. Nie wiadomo jednak od jak dawna recytowano lub śpiewano kolędy, data zapisu tekstu nie zawsze sugeruje bezpośrednio datę jego powstania. Wśród pierwszych utworów znajdują się zarówno tłumaczenia z łaciny, czeskiego, jak i teksty oryginalne. Za najstarszą zachowaną polską kolędę, uważa się tekst z 1424 r. Zdrow bądź, krolu anjelski. Termin kolęda w odniesieniu do kompozycji muzycznej po raz pierwszy pojawia się w Tabulaturze Jana z Lublina (1537 - 48). Ta najobszerniejsza tabulatura organowa Europy z XVI w. zawiera cztery melodie kolęd będących transkrypcjami hymnu Dies est laetitiae i pieśni Nuż my, wierni, zaśpiewajmy w trzech wariantach. Obok tego źródła najwcześniejsze melodie pochodzą z kancjonałów ( czyli śpiewników liturgicznych ) protestanckich i katolickich, których muzyczny charakter jest zwykle poważny, dostojny, wzorowany na średniowiecznym chorale. Wiek XVII przyniósł również kolędy o tematyce pasterskiej, wnoszące do swoich treści wiele szczegółów obyczajowych i realiów epoki, unarodowienie treści ewangelicznych (między innymi przenoszenie akcji kolęd z Palestyny do Polski). Najbardziej znane polskie kolędy, które są śpiewane do dzisiaj to: piękna i wzniosła kolęda Bóg się rodzi (Pieśń o Narodzeniu Pańskim – bo taki jest jej właściwy tytuł, podobnie jak Kiedy ranne wstają zorze), którą napisał Franciszk Karpiński; Mizerna, cicha stajenka licha Teofila Lenartowicza; W żłobie leży, któż pobieży kolędować Małemu ks. Piotra Skargi; Gdy się Chrystus rodzi; Dzisiaj w Betlejem; Przybieżeli do Betlejem pasterze; Ach, ubogi żłobie; Wśród nocnej ciszy; Do szopy, hej, pasterze; Oj, maluśki, maluśki; A wczora z wieczora; Anioł pasterzom mówił, a także napisana w czasie drugiej wojny światowej w obozie koncentracyjnym w Gusen , która weszła do kanonu kolędy polskiej, stając się w krótkim czasie bardzo popularną – Nie było miejsca. Do polskich kolęd tęsknili emigranci. Przypominały im one ciepło rodzinnego domu, tradycje przodków, Polskę. Fryderyk Chopin pokłonił się niejako tym bożonarodzeniowym pieśniom, zawierając w swoim Scherzo h-moll frazy ze starej polskiej kolędy Lulajże Jezuniu. Mamy obowiązek dbać o ten skarb narodowy, by go nie zagubić. Musimy śpiewać kolędy w naszych mieszkaniach, wspólnie w rodzinach i na różnych spotkaniach. Śpiewanie kolęd to jeden z najpiękniejszych zwyczajów polskich rodzin. Nie możemy zadowolić się słuchaniem tylko kolęd, nadawanych przez telewizję lub radio. O tym, dlaczego warto śpiewać kolędy, pięknie mówi ks. Jan Twardowski: Dlaczego śpiewamy kolędy? Dlatego, żeby uczyć się miłości od Pana Jezusa. Dlatego, żeby podawać sobie ręce. Dlatego, żeby się uśmiechać do siebie. Dlatego, żeby sobie przebaczać.

Opracowała rg